در روابط تجاری و قراردادی، گاهی چک‌هایی به عنوان امانت یا تضمین حسن انجام تعهدات به اشخاص ثالث سپرده می‌شود. اما متأسفانه در برخی موارد، دارنده چک برخلاف توافق اولیه، آن را برگشت زده و علیه صادرکننده طرح دعوا می‌کند.

📌 حال سؤال اینجاست: در چنین شرایطی، چگونه می‌توان از خود دفاع کرد و مانع سوءاستفاده از چک شد؟

۱. اگر چک به صورت «امانت» در اختیار شخص قرار گرفته باشد:

در صورتی که چک صرفاً به عنوان امانت نزد طرف مقابل بوده و وی بر خلاف توافق، آن را برگشت زده یا قصد مطالبه وجه آن را داشته باشد، می‌توان با استناد به اصل سوءاستفاده از سند امانی، اقدامات قانونی زیر را انجام داد:

اقامه دعوای کیفری تحت عنوان “خیانت در امانت” نزد دادسرای محل ارتکاب جرم (معمولاً محل برگشت زدن چک).

برای اثبات ماهیت امانی چک، ارائه مستندات زیر ضروری است:

قرارداد مکتوب که تصریح بر امانی بودن چک دارد،

مکاتبات، پیام‌ها یا اسنادی که توافق طرفین را نشان دهد،

شهادت شهود مطلع از رابطه و نوع تحویل چک،

سابقه معاملاتی یا شرایطی که نشان دهد چک بابت پرداخت نبوده است.

در صورت اثبات خیانت در امانت، پرونده کیفری علیه دارنده چک تشکیل شده و از پیگیری وجه چک توسط وی جلوگیری خواهد شد.

2. اگر چک بابت «تضمین» در اختیار شخص قرار گرفته باشد:

در بسیاری از قراردادهای کاری، تجاری یا استخدامی، چک‌هایی بابت تضمین انجام تعهدات، نزد طرف مقابل قرار می‌گیرد. اگر دارنده چک بدون آنکه تعهدی نقض شده باشد، اقدام به برگشت زدن چک کند، صادرکننده می‌تواند با طرح دعوای حقوقی از خود دفاع کند.

🔹 مناسب‌ترین مسیر حقوقی در این موارد، طرح “دعوای تقابل” با عنوان:

🔸 «اثبات ضمانتی بودن چک و استرداد لاشه چک» است.

🔹 در این مسیر، لازم است با ارائه مدارک زیر، ماهیت تضمینی بودن چک را به دادگاه اثبات کنید:

مفاد قرارداد یا توافق‌نامه‌ای که به صراحت نشان دهد چک صرفاً بابت تضمین بوده است؛

ادله‌ای دال بر ایفای تعهداتی که بابت آن چک صادر شده (مانند گزارش کار، رسید پرداخت، تسویه‌نامه و …)؛

شهادت شهود یا مکاتبات مرتبط با موضوع تعهد؛

🔸 در صورتی که دادگاه به این نتیجه برسد که چک بابت تضمین بوده و تعهد موضوع آن نیز انجام شده، حکم به ابطال چک و الزام دارنده به استرداد لاشه آن صادر می‌شود و مطالبه وجه منتفی خواهد شد.

⚖️ سخن پایانی:

در مواجهه با سوءاستفاده از چک‌های امانی یا تضمینی، اقدام فوری و مستند، کلید موفقیت در پیگیری حقوقی است.

بی‌تفاوتی یا تأخیر در طرح دعوا، ممکن است تبعات مالی و اعتباری سنگینی به‌دنبال داشته باشد.

📍 توصیه حرفه‌ای:

حتماً پیش از هر اقدام، با وکیل متخصص مشورت کرده و تمامی مستندات خود را جمع‌آوری و مستندسازی نمایید.